 | ||||
 | ||||
 |
|  | ||
Suwalszczyzna to region znajduj±cy się na krańcu Polski północno-wschodniej, obejmuj±cy obecny powiat suwalski, sejneński i augustowski (zob. Mapa nr 1. Gwary suwalskie). Nazwa regionu pochodzi od Suwałk, miasta powiatowego, a niedawno jeszcze wojewódzkiego. Suwalszczyzna to kraina pogranicza narodowo¶ciowego, kulturowego i językowego, która zmieniła się z jednolitego terytorium jaćwieskiego w XIII w. w wyniku trwaj±cych 400 lat procesów osadniczych w II poł. XVII wieku w teren zróżnicowany etnicznie i językowo.
Główne miasta regionu to Suwałki (69,1 tys. mieszkańców), Augustów (30,3 tys. mieszkańców) i Sejny (6,0 tys. mieszkańców). Jest to teren typowo rolniczy z rozwijaj±c± się ostatnio turystyk± (w tym agroturystyk±). Poza przemysłem przetwórczym brak tu większych zakładów przemysłowych
Suwalszczyzna dzi¶ jest zróżnicowana zarówno pod względem używanych tu języków narodowych, jak i ich odmian (w tym także gwarowych). Język polski w swoich różnych wariantach współfunkcjonuje tu z innymi językami narodowymi (w odmianach gwarowych i ogólnych): językiem białoruskim, językiem litewskim, językiem rosyjskim. Zróżnicowanie językowe, narodowo¶ciowe i kulturowe od dawna przyci±gało uwagę badaczy kontaktów językowych i kulturowych.
| ||||
| ||||
|
| | ||
Mapa gwar i języków Suwalszczyzny
Mapa ilustruje zasięgi gwar polskich (mazurz±cych i niemazurz±cych), litewskich i białoruskich na SuwalszczyĽnie (Mapa. Współczesna sytuacja językowa na SuwalszczyĽnie. ¬ródło: J. Marcinkiewicz).
Granice językowe, kulturowe i etniczne na SuwalszczyĽnie
Zgodnie z danymi zawartymi na mapie nr 2 granica etniczna pomiędzy kultur± i ludno¶ci± polsk± a litewsk± biegnie przez północno-zachodni± Sejneńszczyznę i północn± Suwalszczyznę, natomiast granica kulturowo-językowa między ludno¶ci± litewsk± a białorusk± biegnie równoleżnikowo na linii od uj¶cia Czarnej Hańczy do Niemna. Granice te dziel± teren na dwie rodziny językowe: bałtyck± (język litewski) i słowiańsk± (język polski i białoruski). Granica etniczna między ludno¶ci± polsk± i białorusk± biegn±ca wschodnimi obrzeżami Puszczy Augustowskiej jest jednocze¶nie granic± między językiem zachodniosłowiańskim i wschodniosłowiańskim.
1) Język litewski na SuwalszczyĽnie
| ||||
| ||||
|
| | ||
Według danych spisu powszechnego z 2002 r. na SuwalszczyĽnie Litwini licz± 5,01 tys. (5,8 tys. w Polsce). Gminy z dużym odsetkiem ludno¶ci litewskiej: Puńsk (74,4%), Sejny (30%), Szypliszki i Krasnopol. Język litewski (w czę¶ci północno-wschodniej – okolice Puńska i Sejn) – funkcjonuje w odmianie gwarowej i ogólnej. Język litewski został w gminie Puńsk uznany w 2006 r. za język pomocniczy. Język ogólnolitewski jest uczony w szkołach, w 17 placówkach, do których chodzi ok. 730 uczniów. Gwary litewskie natomiast stanowi± przedłużenie gwar z terenu Litwy. S± one zróżnicowane; w czę¶ci północnej – tzw. gwary zachodnioauksztajckie, w czę¶ci południowej – tzw. gwary południowoauksztajckie.
2) Język białoruski
| ||||
| ||||
|
| | ||
Białorusini w Polsce to ok. 50 tys. osób wg spisu powszechnego z 2002 r. w większo¶ci w woj. podlaskim. Odmiany języka białoruskiego na SuwalszczyĽnie (najbardziej wysunięty na północ pas języka białoruskiego) to białoruski język literacki uczony w szkołach – ł±cznie w Polsce w 39 szkołach publicznych, 8 tys. dzieci i młodzież należ±cych do mniejszo¶ci białoruskiej (brak osobnych danych dla Suwalszczyzny) oraz gwary białoruskie – gwara południowo-zachodnio-białoruska (kompleks gwar płd.-zach. Białorusi), mazurz±ca gwara białoruska (w±ski skrawek na zachodnich obrzeżach obszaru białoruskiego).
3) Rosyjska gwara starowierców
| ||||
| ||||
|
| | ||
Dwa główne skupiska starowierców w Polsce to: suwalsko-augustowskie i mazurskie. Na SuwalszczyĽnie znajduje się największe skupisko staroobrzędowców. Głównym centrum s± Suwałki, z prężnie działaj±c± gmin± wyznaniow±. Miasto to jest jednocze¶nie siedzib± Naczelnej Rady Staroobrzędowców, centralnego organu tej grupy religijnej. Starowiercy mieszkaj± poza tym w okolicach Suwałk w Wodziłkach, Płocicznie, Szurach, Czerwonym Folwarku, w Sejnach, Budzie Ruskiej, Hołnach Wolmera, Sztabinkach, Głuszynie, w Augustowie i w pobliskich wsiach: Bór oraz Gabowe Gr±dy. Ta ostatnia wie¶ uchodzi za najbardziej „starowiersk±” miejscowo¶ć w Polsce: tu najlepiej zachowały się dawne zwyczaje, język i ¶wiadomo¶ć korzeni. Gwara starowierców to rosyjska gwara pskowska.
Fotografie: Sigitas Birgielis
Dane statystyczne za: www.suwalki.pl; www.sejny.home.pl; www.augustow.pl; www.suwalszczyzna.com.pl; www.pogranicze.sejny.pl; www.powiat.sejny.pl; opracowania – zob. Literatura .