 | ||||
 | ||||
 |
|  | ||
Mi³ob±dz jest wsi± so³eck± w powiecie tczewskim po³o¿on± wzd³u¿ drogi ³±cz±cej Gdañsk z Tczewem. Nazwa wsi pochodzi od staropolskiego imienia Mi³ob±d. W staropolszczy¼nie imion z cz³onem b±d by³o bardzo du¿o. Niektóre zachowa³y siê jedynie w zabytkach, jak Przeb±d, Wszeb±d i Niesieb±d, inne zosta³y utrwalone w nazwach do dzi¶ istniej±cych miejscowo¶ci, jak np. Chocieb±d, Dobrob±d, Ma³ob±d. Równie czêsty by³ przymiotnik mi³y w pierwszym cz³onie wielu dwucz³onowych imion staropolskich, np. Mi³obor, Mi³obrat, Mi³ogost, Mi³owuj, Mi³os³aw. Od tych imion pochodz± nazwy wiele miejscowo¶ci w Polsce i w S³owiañszczy¼nie. Nazwê Mi³ob±dz nosz± równie¿ wsie na Pomorzu Zachodnim w powiatach: Szczecinek, S³awno, Miastko, i Drawsko Pomorskie.
Pierwsze udokumentowane informacje o Mi³ob±dzu pochodz± z 1250 r. Wtedy to ksi±¿ê gdañski Sambor II nada³ biskupowi siedem wsi w¶ród, których by³a tak¿e wie¶ Milobandze. Odt±d a¿ do sekularyzacji dóbr ko¶cielnych przez rz±d pruski, Mi³ob±dz by³ w³asno¶ci± biskupów kujawskich. Tu te¿, zapewne jeszcze za czasów ksi±¿êcych powsta³a parafia i drewniany ko¶ció³. Brak jednak na ten temat informacji ¼ród³owej.
Nazwa wsi na przestrzeni dziejów zmienia³a siê. ¬ród³a pisane wymieniaj± w 1250 r. równie¿ Milobandz i Mylobandz. W latach nastêpnych wymienia siê Mylobanz, Mylobandze, Mylobanze i Milobanz. W XIII wieku, Mylobancz, Mylovanz, Mylowancz, Milobancz, Milebancz, Milobandz, Milobancze. W XIV wieku nazwê wsi pisano Melovancz, Melbancz, Meelbantcz. Kolejne nazwy bardziej przypominaj± dzisiejsz± formê, gdy¿ W XVI i XVII wieku pisze siê min. Mi³ob±dz, Mielebantz, Millebantz, Mi³ob±cz i Mi³obandz, Milobondz, Mi³obandz, Mi³ob±d¼, Mi³ob±dz i Milob±dz. Dopiero zabór pruski powoduje, ¿e o wsi pisze siê Mühlbantz, Milebanz ale i Mi³ob±dz. Po odzyskaniu niepodleg³o¶ci w 1920 r. wie¶ powróci³a do swej tradycyjnej nazwy Mi³ob±dz, choæ niekiedy u¿ywano tak¿e nazwy Mi³ob±d¼. Zawsze jak z powy¿szego widaæ nazwa wsi by³a zbli¿ona w swym brzmieniu do tej pierwszej historycznej z 1250 r.
W 1257 r. ksi±¿ê Sambor II odnawi³ przywilej biskupowi Wolimirowi, za co ten dop³aci³ ksiêciu 100 grzywien. W 1286 r. Mestwin II, potwierdzi³ przywileje Sambora na Mi³ob±dz i wszelk± wolno¶æ, oraz pozwoli³ biskupom kujawskim wybudowaæ w Mi³ob±dzu na strumieniu m³yn i jaz, oddaj±c im zarazem ca³± rzeczkê z obu brzegami.
W 1299 r. biskup kujawski Wis³aw, nada³ Mi³ob±dzowi prawo niemieckie, zasiedlaj±c go ch³opami, dla siebie rezerwuje 4 w³óki (ok. 65,2 ha) i m³yn. Te 4 w³óki stanowi³y od tego czasu folwark biskupi nale¿±cy do klucza subkowskiego, który w kolejnych latach ulega³ znacznemu powiêkszeniu. Oko³o 1300 r. postawiono najstarsz± czê¶æ ko¶cio³a, murowane prezbiterium stoj±cego dzi¶ ko¶cio³a. Pierwszym ze znanych proboszczów mi³ob±dzkich by³ Henryk wystêpuj±cy w 1320 r. jako ¶wiadek w g³o¶nym procesie £okietka przeciw Krzy¿akom w sprawie rzezi gdañskiej w 1308 r.
W XV wieku odnotowano istnienie karczmy “prywatnej w³asno¶ci", karczmarz by³ jednak zobowi±zany braæ piwo z dworskiego browaru w Mi³ob±dzu. W XVI w.
Pod koniec XVI wieku ko¶ció³ by³ przez krótki okres zajêty przez ewangelików i uleg³ zniszczeniom, ale po powrocie w ich w³adanie w 1643 r. zosta³ wyremontowany. Mi³ob±dz w tym roku zajmowa³ obszar ok. 328 ha ziemi. By³o tu 7 gospodarstw, w których znajdowa³o siê 31 koni, 17 wo³ów i 22 krowy.
W 1728 r. opisano znajduj±cy siê od dawna w ko¶ciele obraz ¶w. Walentego. „Chocia¿ o³tarz i obraz ¶w. Walentego z dawna istnia³ w Mi³ob±dzu, jednak ko¶cielne akta o jakiej¶ nadzwyczajnej ³askawo¶ci nic nie donosz±. Dopiero w przeci±gu przesz³ego stulecia rozbudzi³o siê powoli to nabo¿eñstwo, które do dzi¶ dnia siê zachowuje". W nastêpnych latach rozkwit³o ono bardzo i obraz uznano za ³askawy, a odpust zupe³ny w dzieñ ¶w. Walentego (14 lutego) by³ wtedy udzielany na 7 lat.
W 1759 r. we wsi postawiono nowy murowany browar. Stanowi³ on doskona³e ¼ród³o dochodów, tak ¿e trzeba by³o sprowadzaæ jêczmieñ ze starostwa tczewskiego, którego karczmy z kolei kupowa³y piwo w Mi³ob±dzu. Pierwsza szko³a w Mi³ob±dzu istnia³a na pewno oko³o 1760 r., a funkcjê nauczyciela spe³nia³ organista Dawid Jante.
Pod koniec XVIII wieku folwark biskupi w Mi³ob±dzu mia³ ju¿ ok. 234 ha, z czego 205 ha by³o uprawnych, 23 ha ³±k i 11 ha innych u¿ytków i nieu¿ytków. Grunty uprawne przeznaczono miêdzy innymi pod uprawê 4 zbó¿ i pastwiska dla du¿ych ilo¶ci byd³a i owiec. Te ostatnie odgrywa³y szczególn± rolê w gospodarce folwarku, daj±c we³nê i skóry oraz nawo¿±c w sposób naturalny podczas wypasu pola. Miêso za¶ stanowi³o jeden z podstawowych sk³adników wy¿ywienia ówczesnej ludno¶ci. W folwarku mi³ob±dzkim w latach 1761-1772 by³o ¶rednio 400 - 500 szt. owiec oddanych w pacht. Zak³adano równie¿ pierwsze sady, a tradycja sadownicza w Mi³ob±dzu i okolicach pozosta³a do dzi¶.
Rozszerza³ siê kult ¶w. Walentego, który pod koniec XVIII wieku by³ obok ¶w. Ma³gorzaty drugim przybranym patronem ko¶cio³a. Ta wielka cze¶æ oddawana przez parafian Mi³ob±dza ¶w. Walentemu, przynios³a im „odpust zupe³ny po wsze czasy”, jakiego udzieli³ w 1802 r. papie¿ Pius VII.
W 1848 r. w Mi³ob±dzu mieszka³o 608 katolików. By³y biskupi folwark przeszed³ we w³adanie rz±du pruskiego i zosta³ wydzier¿awiony Niemcowi. W 1852 r. zakoñczono budowê linii kolejowej z Bydgoszczy przez Tczew do Gdañska. W Mi³ob±dzu powsta³ wówczas przystanek kolejowy, który przyczyni³ siê do szybkiego rozwoju wsi, a liczba mieszkañców w 1868 r. wzros³a do 652 katolików i 57 ewangelików. We wsi by³a szko³a katolicka, do której uczêszcza³o 81 dzieci. Do parafii w Mi³oradzu nale¿a³o 14 wsi, w których mieszka³o ³±cznie 3106 katolików. W 1882 r. powsta³a w Mi³ob±dzu Przymusowa Stra¿ Po¿arna, która po I wojnie ¶wiatowej przekszta³ci³a siê w Ochotnicz± Stra¿ Po¿arn±.
Po przy³±czeniu w 1920 r. Mi³ob±dza do Polski, maj±tek podzielono na 12 parceli, które przekazano Polakom. Do dóbr ko¶cielnych nale¿a³o oko³o 300 mórg, a do szko³y dwuklasowej 20 mórg ziemi. Mi³ob±dz, w którym by³a pierwsza po polskiej stronie (jad±c z Gdañska) stacja kolejowa, mia³ oddzia³ stra¿y granicznej i punkt celny. We wsi by³y trzy gospody, mleczarnia, ku¼nia, ko³odziej, a tak¿e 2 warsztaty szewskie.
W nocy z 15 na 16 sierpnia 1939 r. w Mi³ob±dzu zosta³ zamordowany przez Niemców Micha³ Ró¿anowski, ¿o³nierz 2 Batalionu Strzelców w Tczewie. By³ on dopiero pierwsz± ofiar±, gdy¿ w czasie II wojny ¶wiatowej hitlerowcy zamordowali jeszcze kolejnych 14 mieszkañców Mi³ob±dza.
Wyzwolenie Mi³ob±dza nast±pi³o 15 marca 1945 r. Niestety obok wielu zniszczeñ dokonanych przez wycofuj±cych siê Niemców, spustoszenia dozna³ równie¿ ko¶ció³. Zniszczona znacznie zosta³a wie¿a ko¶cio³a, a sam ko¶ció³ zosta³ spalony, tak ze zosta³y tylko mury. Bezpowrotnemu zniszczeniu uleg³o ca³e wnêtrze ko¶cio³a i jego odbudowa trwa³a wiele lat. W 1954 r. powsta³ tu Zak³ad Sadowniczo-Do¶wiadczalny, nale¿±cy do Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach, który przyczyni³ siê do rozwoju wsi, daj±c jej mieszkañcom zatrudnienie, a sadownikom wiele cennych rad. W 1968 r. wybudowano budynek nowej szko³y. W 1974 r. we wsi mieszka³o 1026 osób.
¬ród³a:
Kowalkowski Krzysztof, Mi³ob±dz, historia miejscowo¶ci i parafii, 1250-2000, Mi³ob±dz 2000.
Mapy województwa pomorskiego w drugiej po³owie XVI w., Biskup Marian, Tomczak Andrzej, w: Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu za rok 1953 zeszyt 1, Toruñ 1955.
Milewski Józef, Kociewie Historyczne tom I i II, Starogard 1995.
S³ownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów s³owiañskich, tom I do XV, Warszawa 1880 – 1902.
Fotografie: Maciej £abudzki