 | ||||
 | ||||
 |
|  | ||
Spó³g³oski d¼wiêczne i bezd¼wiêczne maj± w dialektach ludowych nieco inny ni¿ w jêzyku ogólnym zakres wystêpowania. Na zachodzie (czê¶æ ¦l±ska, Wielkopolski, Kujaw i tereny pó³nocne po Ostródzkie) zachowa³a siê d¼wiêczno¶æ w, w’ po spó³g³oskach bezd¼wiêcznych (tu zaznaczona pogrubieniem w): swój, chwa³a, ³atwo, kwiat (tak jak w jêzyku pras³owiañskim i w jêzykach wschodnios³owiañskich), co wynika³o z d³u¿szego utrzymania siê dwuwargowej wymowy w na tych terenach. Podobne zjawisko zachowania d¼wiêczno¶ci – jako rezultat wp³ywów bia³orusko-ukraiñskich – wystêpuje w kresowych odmianach polszczyzny. W ró¿nych dialektach, zw³aszcza w pozycji przed spó³g³oskami sonornymi, utrzymuj± siê dawne przedrostki s: srêkowiny, smouwiæ, ¶laotaæ, sj±æ, s³o¿yæ, oraz szcz±tkowo ot: otmieniæ, otlaæ, otnowiæ. Stare s rzadko, a ot wyj±tkowo (na Warmii) spotyka siê te¿ w przyimku: s nam’i, ¶ nim, ot okna, ot brata (usuniête z jêzyka ogólnego przed po³. XVI wieku na rzecz nowszych form z, od). Ró¿nice co do d¼wiêczno¶ci wystêpuj± te¿ w poszczególnych wyrazach, np. gwary pó³nocnomazowieckie zachowa³y pierwotne bezd¼wiêczne t w liczebniku siedem : ¶etem. Alternacje spó³g³osek d¼wiêcznych i bezd¼wiêcznych w obrêbie odmiany danego wyrazu typu: kret : kredy, plizga : plisk, piazda – piast obja¶nia siê analogi± do form typu: bród – brody, gwiazda – gwiazd (wymawianych z bezd¼wiêcznym -t, -st) itp. W znacznej czê¶ci gwar utrwali³a siê wymowa besu, besem (na podstawie M. lp. bez wymawianego z ubewzd¼wiêcznieniem jako bes). D¼wiêczne h, odpowiednik bezd¼wiêcznego ch, wystêpuje na pograniczu wschodnim jako wynik wp³ywów ukraiñskich i bia³oruskich oraz na po³udniowym ¦l±sku jako rezultat wp³ywów czeskich. Zob. Fonetyka miêdzywyrazowa zró¿nicowana dialektalnie.