 | ||||
 | ||||
 |
|  | ||
Zgodnie z nowym podziałem Polski z 1 stycznia 1999 roku Żywiecczyzna należy do województwa ¶l±skiego (jest usytuowana w jego południowej czę¶ci), jednak historycznie uważana jest za najbardziej wysunięt± na zachód czę¶ć Małopolski. W latach 1945-1974 region administracyjnie należał do województwa krakowskiego, w okresie 1975-1998 za¶ do województwa bielskiego. Powiat żywiecki jest drugim co do wielko¶ci powiatem województwa ¶l±skiego. Znajduje się tu 14 gmin – Czernichów, Koszarawa, Łękawica, Gilowice, ¦winna, Radziechowy-Wieprz, Lipowa, Łodygowice, Jele¶nia, Ujsoły, Milówka, Rajcza, ¦lemień, Węgierska Górka – i jedno miasto – Żywiec.
Zaludnienie Żywiecczyzny jest bardzo zróżnicowane. Powierzchnia powiatu wynosi 1039,96 km2, zamieszkuje go 149 076 mieszkańców. Według danych z 2004 roku gęsto¶ć zaludnienia wynosi 143 mieszkańców na 1 km2 (dane za: Urz±d Miejski w Żywcu). Jedyne miasto regionu – Żywiec – wg danych Urzędu Statystycznego w Katowicach z listopada 2007 roku ma 32 242 mieszkańców. Zajmuje teren 50,57 km2 (dane z 2002 roku). Daje to liczbę około 638 mieszkańców na km2. Nie zaskakuje więc fakt, że tylko 17% obszaru Żywca to użytki le¶ne, 45% natomiast stanowi± użytki rolne.
Już od ¶redniowiecza ludzie osiedlali się w różnych czę¶ciach Żywiecczyzny. Do największych i najpopularniejszych miejscowo¶ci należ±: Żywiec (wraz z Zabłociem i ze Sporyszem), Rajcza, Milówka, Ujsoły, Jele¶nia, Korbielów, Szczyrk, Zarzecze, Międzybrodzie Żywieckie, Tresna, Zwardoń, Rychwałd, Radziechowy-Wieprz, Lipowa, Gilowice, ¦winna, Łodygowice, Łękawica i Czernichów, Moszczanica, Trzebinia, Węgierska Górka, Koszarawa. Pierwotnie lokowanie wsi miało charakter gospodarczo-eksploatacyjny – zakładano je, by mieszkańcy prowadzili wyręb lasu, hodowali okre¶lony gatunek zwierz±t lub uprawiali rolę. Dzi¶ Ľródła utrzymania ludzi i warunki bytowania zmieniły się. Prężnie rozwinęła się i rozwija nadal gospodarka. Sam Żywiec jest uważany za jeden z ważniejszych o¶rodków przemysłowych w południowo-wschodniej czę¶ci województwa ¶l±skiego. Miasto słynie z produkcji kilku rodzajów wy¶mienitego piwa, pierników i Żywieckiej Krówki. Znajduj± się tutaj: browar Grupa Żywiec S.A. (kiedy¶ browar arcyksi±żęcy), fabryka ¶rub ¦rubena-Produkcja S.A. założona w 1837 roku, fabryka wtryskarek Ponar S.A. (przed II wojn± ¶wiatow± Fabryka Maszyn braci Wróblów), Famed – największy w Polsce producent sprzętu medycznego, oddział firmy Sews-Cabind – wytwarzaj±cej wi±zki samochodowe, zakład produkcji odzieży Bond i fabryka firmy Hutchinson Poland produkuj±cej przewody nisko ci¶nieniowe oraz układy chłodzenia, wentylacji i ogrzewania silników dla branży motoryzacyjnej. Kiedy¶ istniały także Zakłady garbarskie Siła (tzw. „Garbarnia”), Żywieckie Zakłady Futrzarskie (tzw. „Futrzarnia”) i papiernia Solali powstała w 1838 roku (wytwarzaj±ca słynne bibułki do papierosów). Należy jednak zaznaczyć, że i poza Żywcem znaleĽć można duże zakłady przemysłowe takie jak Metal-Pol w Węgierskiej Górce czy DELPHI w Jele¶ni. Niedaleko zapory w Tresnej znajduje się natomiast ogromny Zespół Elektrowni Wodnych Por±bka-Żar, gdzie obejrzeć można jedyn± w Polsce elektrownię szczytowo-pompow± (na górze Żar) o ł±cznej mocy 500 MW.
Na obszarze Żywiecczyzny zawsze znajdowało się wiele szlaków komunikacyjnych. Dzi¶ warto zwrócić uwagę na węzeł Polskich Kolei Państwowych – zelektryfikowan± trasę kolejow± z Bielska-Białej przez Żywiec aż do Zwardonia a dalej do Bratysławy i Wiednia – i na dwie trasy międzynarodowe do przej¶ć granicznych ze Słowacj± w Zwardoniu, Glince i Korbielowie.
Żywiecczyzna słynie ze swych bogatych walorów turystycznych. W okresie letnim Jezioro Żywieckie umożliwia korzystanie z uroków sportów wodnych (takich jak m.in. windsurfing, kajaki, rowerki wodne). Zim± natomiast dobrze przygotowane o¶rodki narciarskie (Szczyrk, Zwardoń, Korbielów) i liczne mniejsze wyci±gi znajduj±ce się praktycznie w każdej górskiej wiosce (m. in. w Rajczy, Rycerce Górnej, Rycerce Dolnej, Soli) s± istnym rajem dla miło¶ników białego szaleństwa na jakimkolwiek sprzęcie. Cały rok można wędrować po okolicznych pasmach górskich Beskidu Małego, ¦l±skiego i Żywieckiego. Żywiecczyzna jest też dobr± baz± wypadow± do wędrówek na Słowację lub w Tatry. Przecina j± wiele szlaków nie tylko górskich, lecz także nizinnych, na przykład Szlak Wyzwolenia Żywca czy Szlak Najazdu Szwedzkiego. Na terenie całej Żywiecczyzny rozsiane s± przykłady dawnej architektury drewnianej. Godne polecenia s± ko¶cioły w Lachowicach, Cięcinie, Gilowicach czy Łodygowicach, a także małe dzwonnice wiejskie w Żabnicy, Rycerce, Siennej, Le¶nej (Lesnej), Soli, Międzybrodziu Żywieckim i Zarzeczu. Warto zobaczyć także Karczmę w Jele¶ni, Star± Chałupę w Milówce i typowe góralskie chałupy w Korbielowie, Krzyżowej i Koszarawie. Ci, którzy będ± przemierzali szlaki, natkn± się natomiast zarówno na szałasy i szopy pasterskie porozrzucane po halach czy polanach, jak i na przydrożne kapliczki pełne osobliwego uroku.
| ||||
| ||||
|
| | ||
Na ziemiach Żywiecczyzny od zawsze przeplataj± się wpływy wielu kultur. Wi±że się to z zarówno z położeniem geograficznym (s±siedztwo innych krajów), jak i szlakami handlowymi (m. in. w kierunku Słowacji, Czech, Węgier, Austrii, Rumunii oraz na ¦l±sk i do Małopolski) czy też pasterskimi, które istniej± tu od wieków. Intensywna wymiana kulturowa pozwoliła wytworzyć specyficzny folklor zawieraj±cy elementy nieobce zwyczajom i tradycji słowackiej, węgierskiej, wołoskiej, rumuńskiej i romskiej. Folklor ten promowany jest przez ogromn± liczbę różnorakich przedsięwzięć. Co roku w okresie letnim w miejscowo¶ciach odbywaj± się odpusty, festyny i dożynki (na przykład w Rajczy – Piknik Pszczelarski, ¦więto Borówki, Piknik Królewski, w Ujsołach – Hudy Wawrzyńcowe) w samym Żywcu na przełomie lipca i sierpnia odbywaj± się trzy bardzo ważne festiwale: największy i najstarszy polski festiwal folklorystyczny – Festiwal Folkloru Ziem Górskich, Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne oraz Tydzień Kultury Beskidzkiej. W okresie zimowym możemy uczestniczyć w uroczysto¶ciach z okazji urodzin Księżnej Marii Krystyny Habsburg, koncertach kolęd, góralskich pasterkach bożonarodzeniowych i noworocznych, jak również w Żywieckich Godach czy tzw. Posiadach gawędziarskich. Nie sposób wymienić wszystkich placówek kulturalnych działaj±cych w regionie. Warto jedynie nadmienić, że naprawdę prężnie działaj± tu muzea, miejskie i wiejskie centra kultury, zespoły pie¶ni i tańca i domy kultury. Towarzystwo Miło¶ników Ziemi Żywieckiej (działaj±ce od 1934 roku) ma w Żywcu siedzibę główn±. Wydawane s± gazety lokalne, na przykład Puls Żywca, Echo Ratusza, Nad Soł± i Koszaraw± (http://www.nsik.com.pl/), Gazeta Żywiecka.
Na terenie Żywiecczyzny znajduje się wiele szkół ¶rednich. S± to licea ogólnokształc±ce i zespoły szkół o konkretnym profilu – mechaniczno-elektrycznym, drzewno-le¶nym, ekonomiczno-gastronomicznym, budowlano-drzewnym, samochodowym czy też agrotechnicznym. Mimo to coraz więcej uczniów wybiera szkoły w pobliskim Bielsku-Białej a nawet w Katowicach. Osoby uzdolnione muzycznie mog± się kształcić w Szkole Muzycznej I i II stopnia – tej samej, do której uczęszczali bracia Golcowie i Monika Brodka. Studentów do Żywca zwabia za¶ Beskidzka Wyższa Szkoła Umiejętno¶ci.
Najpowszechniejszym wyznaniem jest wiara rzymskokatolicka, ale protestanci – Ko¶ciół Ewangelicko-Augsburski, Ko¶ciół Zielono¶wi±tkowy, Ko¶ciół Ewangelicznych Chrze¶cijan, Ko¶ciół Wolnych Chrze¶cijan i Ko¶ciół Adwentystów Dnia Siódmego - również maj± swoje siedziby w Żywcu.
Region zachwyca bogactwem i różnorodno¶ci± flory i fauny, jest ostoj± dla wielu chronionych gatunków zwierz±t i ro¶lin. Na północno-zachodnich stokach Grojca można spotkać na przykład najbardziej okazałego przedstawiciela rodziny storczykowatych – obuwika pospolitego i tojada lisiego bardzo rzadko występuj±cego w Polsce. Na zachodnich zboczach Grojca natomiast ostało się torfowisko wysokie, gdzie żyje owadożerna rosiczka okr±głolistna. Fragmenty lasów gr±dowych o charakterze naturalnym zachowały się w rezerwacie przyrody Grapa. W samym parku żywieckim, który ma powierzchnię około 26 ha, przetrwało wiele okazów sędziwych drzew (rodzimych i egzotycznych), nosz±cych niejednokrotnie miano Pomników Przyrody. Sam park utrzymany jest w stylu angielskim i jest drugim co do wielko¶ci tego typu obiektem w Polsce (większy jest tylko park w Łańcucie).
Fotografie: Weronika Iwanek