Gwara podhalańska zalicza się do małopolskich gwar pasa górskiego (zob. dialekt maopolski), do którego należą też: gwara spiska na wschodzie oraz gwara orawska i południowożywiecka na zachodzie. Gwara podhalańska jest wewnętrznie zróżnicowana, co wynika z rozległości terenu (ok. 50 miejscowości). Cechują ją następujące właściwości:

1. mazurzenie, np.: cł|ek^łowi , zapuscajom ,

2. udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa , np.: tyz na nasyj dziedzinie , jak sie ni|e bedziez ucył , tag mi ta powiadała ,

3. samogłoski pochylone :

   1. a pochylone jako dźwięk pośredni między a i o, np.: góra^ole , ba^oc·ić , pnia^oki . A pochylone jako dźwięk odrębny jest cechą wyraźnie ginącą, utrzymuje się głównie w wymowie osób z pokolenia najstarszego. U osób młodszych jego kontynuantem jest o, jednak nigdy nie labializowane, np. głodowoł .

   2. o pochylone jako dźwięk pośredni między o i u, np.: ^łoćco^uw i dziado^uw , go^ura^ole .

   3. e pochylone jako dźwięk równy samogłosce y, występujące zarówno po spółgłoskach twardych, jak i miękkich, np.: tyz , p|^łostrzylać , biyda .

4. samogłoski nosowe.

Rezonans nosowy w śródgłosie. Rezonans synchroniczny zachowany jest tylko przed

Rezonans nosowy synchroniczny w wygłosie nie występuje, a konkretne realizacje zależne są od pozycji morfologicznej. I tak:

a) odpowiednik ogpol. ę (kontynuant staropolskiej nosówki krótkiej):

      -ym w 1. os. l. poj. czasu teraźniejszego, np. widzym , pojmym

      -e w B. l. poj. rzeczowników rodzaju żeńskiego, zakończonych w M. l. poj. na a jasne, np.: babe, dziywke.

      -om w B. l. poj. rzeczowników rodzaju żeńskiego, zakończonych w M. l. poj. na a pochylone, np.: we Wilijom, odbyć msom świyntom.

b) odpowiednik ogpol. ą (kontynuant staropolskiej nosówki długiej):

     -om w 3. os. l. mn. czasu teraźniejszego, np.: p|^łowiadajom , zapuscajom , furgonom .

     -om w B. l. poj. przymiotników, liczebników, zaimków rodzaju żeńskiego, np.: na starom izbe, w drugom strone.

      -om w N. l. poj. rzeczowników, przymiotników, liczebników, zaimków rodzaju żeńskiego, np. była ładnom dziywkom, ino ze niebogatom, przed drugom wojnom.

5. Samogłoski nagłosowe - protezy.

Samogłoski nagłosowe poprzedzane bywają spółgłoskami protetycznymi. Z tego zakresu występują następujące zjawiska:

   a)

    b)

    c)

Z wymienionych zjawisk powszechnym jest labializacja, natomiast przydech i prejotacja występują leksykalnie.

6.

      - w końcówce -ach w Mc. l. mn. rzeczowników, np. p|o smyreckak , p|^ło p^łot^łokak .

      - w końcówce -ych (|| -ich) w D. i Mc. l. mn. przymiotników, liczebników itd., np. drugik , tyk k^łorzyni .

      - w końcówce 1. os. l. poj. czasu przeszłego, np. w^łolołek , byłek.

      - w wygłosie rdzeni. np.: strak, duk, dak.

      - w partykule niek.

      - leksykalnie w grupach spółgłoskowych, np. krzciny.

     - w czasowniku chcieć występuje z kolei przejście w f w grupie spółgłoskowej: nie fce .

7.

8. Wyrównanie analogiczne w końcówkach -i oraz -u w D. l. mn. liczebników i upowszechnienie się w nich ch (z jego przejściem w -k), np. do siedmik lot, mioł do dziesiyncik furek kónnyk, do trzidziestuk piynciu stopni.

9. Utrzymanie

10. Utrzymanie pierwotnego i po dawnym

11. Taka sama wymowa pierwotnego połączenia ił jako ył w pozycji heterosylabicznej (kiedy i oraz ł należą do dwóch sylab) i w pozycji synsylabicznej (kiedy całe połączenie występuje w jednej sylabie), np. strzelył, chodziył, woziyli zob.

12. Brak

13. Zachowanie końcówki -e w D. l. poj. rzeczowników miękkotematowych rodzaju żeńskiego, np. tyj Skalnice .

14. Morfem -t- w imiesłowach biernych, opartych na tematach czasu przeszłego zakończonych na a pochylone, np. sia^oty, grza^oty.

15. Częste występowanie przyrostków -acka i -ba, tworzących nazwy czynności, np. sarpacka ‘szamotanina, rękoczyny’, spiyracka ‘spór, kłótnia’; orzba ‘orka’, dziylba ‘dzielenie’, chciyjba ‘chcenie, chęć’ itp.

16.