| Dialekt mazowiecki - Warmia | Historia regionu |
|
|
|
| Monika Kresa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Historycznie mianem Warmii określa się terytorium znajdujące się nad Zalewem Wiślanym i sięgające od Braniewa do Lidzbarka Warmińskiego w Polsce północnej, którego nazwa pochodzi od zamieszkujących je niegdyś Warmów, należących do plemion pruskich. Prusowie nie wytworzyli rozwiniętej państwowości, ale mieli własną silną tożsamość i religię. Państwo Polan po przyłączeniu Mazowsza, ziemi chełmińskiej i Pomorza Gdańskiego znalazło się w bezpośrednim sąsiedztwie Prusów.
Podobnie jak w przypadku plemion pruskich zamieszkujących okoliczne ziemie, tak też i Prusowie „warmińscy” zostali poddani akcji chrystianizacyjnej, która doprowadziła do całkowitego zniszczenia ich kultury i religii. Pierwsze próby chrystianizacji miały miejsce w XI wieku, dzieła dopełnili jednak dopiero sprowadzeni w 1226 r. Krzyżacy. W 1243 r. legat papieski powołał do życia cztery nowe diecezje, a wśród nich diecezję warmińską. Granice diecezji wyznaczały: od zachodu Zalew Wiślany, od północy rzeka Pregoła, od południa jezioro Drużno, następnie rzeka Passaluk i granica litewska. Podzielona na dziesięć komornictw Warmia znalazła się pod zwierzchnictwem Zakonu. W 1251 r. wydzielono na terenie diecezji biskupie Dominium. Środkowa część diecezji nad Pasłęką i Łyną z dostępem do Zalewu Wiślanego, stanowiła od tej pory należne uposażenie biskupa, gwarantujące bezpieczeństwo i ochronę przez Zakon przed ewentualnymi atakami Prusów. Status tych ziem przez wieki był wyjątkowy, ponieważ biskupi warmińscy zachowywali względną niezależność do króla polskiego i de facto stanowili na Warmii władzę nie tylko kościelną, lecz także świecką. Celem Krzyżaków była nie tylko chrystianizacja Prus, ale także budowa własnego państwa zakonnego. Po podboju ziem pruskich rozpoczął się proces osadniczy.
Osadnicy pochodzili bądź z terenu państwa krzyżackiego, bądź z zewnątrz – była to ludność niemiecka, polska oraz pruska. Pierwszymi kolonizatorami byli Niemcy z zewnątrz – z Turyngii i Saksonii, potem ze Śląska, Łużyc i Miśni. W pierwszej fazie skolonizowano Pomezanię i północną Warmię. Od Elbląga wzdłuż Zalewu Wiślanego, osiadali na prawie lubeckim Niemcy z okolic Lubeki, z obszaru dialektów dolnoniemieckich. Wiek XIV – XV to okres zasiedlania południowej Warmii, głównie przez ludność polską oraz dalszej kolonizacji Warmii północnej, głównie przez Niemców. W ciągu XIV w. zostaje skolonizowana cała Warmia biskupia. Wśród osadników dominowali Prusowie (w części południowej stanowili nawet 75% ludności). W tym okresie udział Polaków w kolonizowaniu Warmii był niewielki. Sporadycznie pojawiają się od początku wieku, nieco liczniej przybywają w jego drugiej połowie, z ziemi chełmińskiej oraz Mazowsza. Wojna polsko-krzyżacka w XV w. spustoszyła znaczną część państwa zakonnego, co spowodowało intensywną kolonizację m.in. południowej Warmii przez drobnych rycerzy i chłopów z Mazowsza, przede wszystkim zachodniego. Lata 1283-1466 były szczytowym okresem potęgi państwa zakonnego. Sytuacja ta uległa zmianie po zawarciu pokoju toruńskiego z 1466 r., na mocy którego Warmia biskupia zostaje odłączona od państwa krzyżackiego i przyłączona do Korony, jako część tzw. Prus Królewskich. Kolejna polska fala osadnicza następuje w latach 1466 – 1519 z ziemi chełmińskiej, lubawskiej oraz mazowieckiej. Wojna Polski z Zakonem w latach 1519 – 1521 przyniosła Warmii ogromne zniszczenia. Uzupełniała je głównie kolonizacja z Mazowsza, przybywali także Mazurzy z Prus Książęcych, nie chcący przyjąć protestantyzmu. W latach 1527-1550 ludność polska zasiedliła całą Warmię południową – Olsztyńskie i południe Reszelskiego – zwaną „polską Warmią”. W XVI w. zasymilowały się z Polakami resztki Prusów. W drugiej połowie XVI w. i w XVII w. osadnictwo polskie rozszerzyło się na północ, ale było ono rozproszone.
W 1772 r. Warmia została włączona w granice Prus. Rozbiory były szczególnie tragiczne w skutkach dla ludności zamieszkującej Warmię południową, ponieważ tereny te były zamieszkiwane w większości przez ludność polskiego pochodzenia i posługującą się językiem polskim. Ponieważ Warmia przez wieki swojego istnienia była tak naprawdę ziemią autonomiczną, po włączeniu jej w granice pruskie zaczęła się budzić na niej nie tylko polska, lecz także niemiecka świadomość narodowa, związane to było dodatkowo z faktem jednoczenia się Niemiec. Polskojęzyczni Warmiacy mieli zatem tym bardziej utrudnioną sytuację polityczną i socjologiczną, ale germanizacja natrafiała w ich przypadku na bardzo silne próby oporu. Po I wojnie światowej, zgodnie z postanowieniami Traktatu Wersalskiego, na Warmii przeprowadzono plebiscyt, który okazał się niemal całkowitą klęską Polaków. Plebiscyt ten nie był jednak przeprowadzony uczciwie, a osłabiona ponad stuletnią niewolą Polska nie miała środków na odpowiednią kampanię agitacyjną, jaką przeprowadzili Niemcy.
Dopiero na mocy podjętej na konferencji jałtańskiej decyzji Warmia po II wojnie światowej znalazła się w granicach Polski. Polityka ówczesnych władz PRL-u wobec autochtonów (mieszkańców Warmii o polskich korzeniach) była tak wroga (traktowano ich jak Niemców), iż wielu Warmiaków zdecydowało się na opuszczenie ziemi swoich przodków.
Na ziemie „odzyskane” zaczęła natomiast napływać nowa fala osadnicza: ludność z Kresów Wschodnich, Małopolski, Wielkopolski, Mazowsza, w 1947 roku przybyła tu ludność ukraińska i łemkowska przesiedlona przymusowo ze swoich siedzib (Polska południowo-wschodnia) w ramach akcji „Wisła”. Te zawirowania historyczne sprawiły, że ciągłość historyczna między dawną a nową Warmią została niemal całkowicie zerwana, co więcej samą Warmię zaczęto mylnie utożsamiać z Mazurami.
Opowieści o historii Warmii: Edward Cyfus Fotografie: Ewelina Kwapień i Katarzyna Kresa |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| « poprzedni artykuł | następny artykuł » |
|---|