Lachy jako grupa etnograficzna

Lachy to grupa etnograficzna określająca mieszkańców Podkarpacia od Sądeczczyzny aż po Beskid Żywiecki, pośrednia między Góralami karpackimi a mieszkańcami nizin, tj. Krakowiakami. Nazwa „Lachy” funkcjonująca w przeszłości wśród ludności wschodniosłowiańskiej jako określenie Polaków zamieszkujących tereny równinne z dominacją pól (por. staropolskie lęd, lęda ‘pole nieuprawne’) tu oznacza mieszkańców obszarów podgórskich i równinnych w opozycji do górali – ludności górskiej. Granice Lachów wyznaczają głównie zasięgi stroju lachowskiego (znacznie się rozszerzył) i charakterystycznych cech zabudowy. Prawie zbieżna, choć w szczegółach się nieco różniąca, jest też granica góralsko-lachowska etnograficzna i dialektologiczna (zob. Geografia regionu).

W szczegółowych opracowaniach etnograficznych dzieli się niekiedy Lachów na kilka podgrup, różniących się pewnymi szczegółami stroju, budownictwa, takich jak:

• Lachy Sądeckie,

• Lachy Limanowskie,

• Lachy Szczyrzyckie,

• Lachy Myślenickie

• Lachy od Dobrej.

Sądecczyzna - kultura ludowa, Mapa Mapa zasięgu Lachów Sądeckich

W takim rozumieniu Lachy Sądeckie zajmują nieduży obszar, jednakże w wielu pracach przyjmuje się nazwę Lachy Sądeckie jako określenie ogólne, a teren wokół Podegrodzia (tzw. Lachy Podegrodzkie) uznaje się za centrum lachowskie (por. Mapa zasięgu Lachów Sądeckich. Oprac. I. Stąpor wg rys. J. Ponurkiewicza. Źródło: Maria Brylak-Załuska, O kulturze ludowej Lachów Sądeckich, Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu 1993).

Uwzględniony w opisie dialektologicznym obszar gwary podegrodzkiej obejmuje (przy uwzględnieniu podziałów szczegółowych) tylko Lachów Sądeckich i częściowo (na krańcach zachodnich) Lachów Limanowskich, a także niewielki obszar pogranicza lachowsko-góralskiego. W związku z tym podstawowym przedmiotem opisu będą Lachy Sądeckie.

Centrum Lachów Sądeckich – jak już podkreślono – znajduje się w Podegrodziu, miejscowości gminnej o dobrze zachowanych tradycjach lachowskich i poczuciu przynależności do tejże grupy etnograficznej. Mieszkańcy Podegrodzia mówią o sobie i swoich najbliższych sąsiadach jako Lachach podegrodzkich. Drugim ważnym ośrodkiem lachowskim jest Przyszowa (gmina Łukowica, powiat limanowski).