|
Nazwa PodlasieEtymologia ludowa nazwy Podlasie wywodzi jej proweniencję od krajobrazu charakteryzującego tę krainę. Przed wiekami tereny, które dzisiaj określamy mianem Podlasia porośnięte były gęstymi puszczami, których pozostałości w postaci Puszczy Knyszyńskiej i Puszczy Białowieskiej podziwiać możemy podczas podróży po tym terenie. Etymologia ta, mająca swoje uzasadnienie w mechanizmie tworzenia nazw obszarów, krain historycznych, czy po prostu terenów zasiedlanych przez ludzi, uznawana była również przez wielu naukowców, wśród większej części budziła jednak zastrzeżenia i zmuszała do dalszych badań i poszukiwań.
W kronice Wincentego Kadłubka, spisywanej ok. 1220 roku pojawia się nazwa Polllexiani (tłumaczona jako Połekszanie), która odnosiła się do jednego z plemion jaćwiesko-pruskich, którego kolebkę współcześni naukowcy lokalizują nad Jeziorami: Łaśmiady, Sunowo, Selment, Rajgrodzkim między Oleckiem na północy i Grajewem na południu. Nazwa ta, jako bliska brzmieniowo nazwie Podlasie również wiązana była z etymologią nazwy interesującego nas obszaru. Jerzy Nalepa twierdzi, że nazwa Połekszanie ma proweniencję topograficzną i oznaczała po prostu mieszkańców dorzecza rzeki Łek. Tłumaczenie Nalepy nie uwzględnia kluczowego dla tych rozważań związku pomiędzy nazwą Pollexiani a późnośredniowieczną i nowożytną łacińską formą Podlachensis, czyli Podlachia i formą ruską Poldl’asze. Taka właśnie forma pojawia się chociażby w dokumentach hospodarskich pisanych w językach ruskich. W tych samych dokumentach oraz innych źródłach Polacy zwani byli Lachami, co daje nam najbardziej uprawomocnioną metodologicznie etymologię tej nazwy. Podl’asze to terytorium graniczne z ziemiami Lachów, czyli Polaków, znajdujące się pod granicą z Lachami, czyli Koroną. Takim terminemm (Podl’asze, Podlasie) posługiwała się przez wieki mieszana etnicznie ludność tych obszarów. Historia regionu
Podlasie od wieków określane jest mianem pogranicza kultur. Owa pograniczność świadcząca o bogactwie regionu związana jest z burzliwymi dziejami tych ziem. Pierwsze granice historycznego Podlasia opisuje się jako obszar rozciągający się od rzeki Krzny na południu po wododział i bagniska Prypeci, zakole Niemna na wschodzie i rzekę Liwiec na zachodzie. W pierwszych wiekach naszej ery ten właśnie obszar stanowił jednolitą kulturowo kolebkę kultury przeworskiej. Tzw. jądro Podlasia ukształtowało się w IX-X wieku i wiązane jest z obszarem zamieszkiwanym przez małe plemię, należące do gupy mazowieckiej, charakteryzujące się obrządkiem ciałopalenia zmarłych i sypania kurhanów, czyli terenami między Tykocinem, rzeką Supraślą, rzeką Swisłoczą, Białowieżą, Brześciem, Siedlcami i Sokołowem. Nie zachowała się do dziś nazwa plemienia, w literaturze stosuje się termin Staropodlasianie. Tereny te zostały przyłączone do państwa Polan wraz z całym Mazowszem, czyli najprawdopodobniej przed 963 rokiem. W wyniku walk z Jaćwingami i Litwinami Kazimierz Odnowiciel oddał ok. 1039 roku środkowe Pobuże (czyli okolice Brześcia) Jarosławowi Mądremu. Książę zbudował grud w miejscu dawnego osadnictwa wczesnośredniowiecznego w Drohiczynie. Podlaska „ziemia niczyja” rzadko zaznawała spokoju. Niepewna sytuacja tych ziem nie sprzyjała osadnictwu, jednak w XII-XIII wieku wokół Drohiczyna i Bielska rozwijały się równolegle wsie, związane z osadnictwem mazowieckim oraz napływową ludnością ruską, sprowadzaną głównie z okolic Wołynia. W XIII wieku w Drohiczynie znajdowała się faktyczna stolica Rusi Halickiej, a Daniel Romanowicz koronował się w mieście na króla Rusi w 1253 roku. Również w XIII wieku ograniczone zostały wpływy Jadźwingów, szczególnie dotkliwa była dla nich wyprawa Leszka Czarnego z 1282 roku. Na mocy traktatu w Melnie tereny pojaćwieskie podzielono między Litwinów i Krzyżaków. Ci ostatni, chcąc ustalić granice swojego państwa wzdłuż Biebrzy i Narwi, wielokrotnie szczególnie w XIV wieku najeżdżali ziemie podlaskie.
W 1382 roku książę mazowiecki Janusz zdobył ziemie drohicką, mielnicką i brzeską. Rok później odebrał je Jagiełło i oddał w administrację litewskiemu księciu Witoldowi. Po krótkiej przynależności Podlasia do Korony zostało one w 1460 roku oddane Litwie przez Kazimierza Jagiellończyka i włączone do województwa trockiego.
W 1520 roku w skład utworzonego przez króla Zygmunta Starego województwa podlaskiego weszły ziemie: drohicka, brzeska, bielska, mielnicka, krzemieniecka i kobryńska. W 1569 roku Podlasie zostało podzielone na Podlasie Wschodnie (przyłączone do Litwy) i Podlasie Zachodnie (przyłączone do Polski). Ostateczna, zaakceptowana przez wszystkich granica między Podlasiem Wschodnim i Zachodnim nie została jednak wytyczona nigdy. Podlaskie miasteczka przeżywały swój rozkwit w XVI wieku. Przez cały okres historyczny Podlasie pozostawało pod wpływem kolonizacji mazowieckiej z zachodu i ruskiej ze wschodu oraz litewskiej od północy. W końcu XVI wieku na tereny te dotarła również reformacja, zwłaszcza ruch ariański, która skomplikowała i tak trudną sytuację wyznaniową na tych ziemiach. Po III rozbiorze Polski znaczna część Podlasia, północno-wschodnie Mazowsze i powiat grodzieński zostały włączone do zaboru pruskiego z granicą na Bugu. Tereny położone na południe od Bugu włączono do zaboru austriackiego, a puszczę Białowieską do zaboru rosyjskiego. Tereny położone na południe od Bugu znalazły się w granicach Księstwa Warszawskiego w 1809 roku, Obwód Białostocki (Białystok, Bielsk Podlaski, Sokółkę i Dąbrowę Białostocką) włączono do Rosji. Burzliwy przebieg na Podlasiu miało Powstanie Styczniowe. Szczególnie głośnym echem odbiła się działalność ks. Stanisława Brzóski. Po uwięzieniu został powieszony w Sokołowie Podlaskim w 1865 roku. W wyniku I wojny światowej i odzyskania niepodległości Podlasie zostało przyłączone do Polski. W 1919 roku utworzono województwo białostockie, które obejmowało w przybliżeniu obszar współczesnego województwa podlaskiego i obwodu grodzieńskiego na Białorusi. Tragiczny przebieg miały wydarzenia związane z wojną polsko-radziecką w 1920 roku. Dwudziestolecie międzywojenne przyniosło natomiast względne ożywienie gospodarcze i próby likwidacji skutków rusyfikacji, które zostały zahamowane przez II wojnę światową. Zgodnie z paktem Ribbentrop-Mołotow w 1939 roku obszar województwa podlaskiego niemal w całości włączono do ZSRR, do Niemiec przyłączono jedynie okręg suwalski. Dwuletnia władza radziecka na terenach Podlasia zapisała się krwawymi zgłoskami na kartach jego historii: liczne aresztowania, przesłuchania, egzekucje i wywózki na Sybir stały się niemal chlebem powszednim mieszkańców tych terenów. W 1941 roku tereny te znalazły się pod okupacją niemiecką.
Po wojnie województwo białostockie zostało pomniejszone o ziemie wschodnie przyłączone do ZSRR, w jego granicach znalazły się natomiast miasta powiatowe: Ełk, Gołdap i Olecko. Stan taki miał miejsce do 1975 roku, kiedy to w wyniku reformy administracyjnej z dotychczasowego województwa powstały trzy: białostockie, łomżyńskie i suwalskie. W 1999 roku z województwa białostockiego, suwalskiego i części łomżyńskiego utworzono województwo podlaskie. Fotografie: Monika Kresa |
