Leksykon
Antycypacja miękkości PDF Drukuj Email
Halina Karaś   

Antycypacja miękkości (łac. anticipatio ‘uprzedzenie’) polega na uniesieniu języka ku podniebieniu twardemu jeszcze przed właściwą artykulacją spółgłoski miękkiej, co doprowadza do wyodrębnienia się miękkości w postaci j, poprzedzającej spółgłoskę palatalną. Zjawisko to znane było językowi staropolskiemu, ale wtedy dokonywało się głównie w wyniku upodobnienia spółgłoski miękkiej do następującej po niej spółgłoski twardej, np. oćca > ojca. Znacznie intensywniejsza i zachodząca także przed spółgłoską zachowującą miękkość jest antycypacja miękkości w gwarach Krajny, zachodniej Wielkopolski i zachodniego Śląska. Ta zachodniopolska innowacja dialektalna nawiązuje do języków łużyckich i świadczy o dawnych powiązaniach tych obszarów. Zasięg antycypacji miękkości i jej zakres zależny jest od jakości spółgłoski. Konsekwentnie zachodzi przed ś, ź: w lejsie, niejsie, vojzi, karajś = w lesie, niesie, wozi, karaś; przed stwardniałymi grupami spółgłoskowymi: bogajtszy, brzydajstwo, błojkło = bogatszy, brzydactwo, błocko; przed k’, g’: błojki, ojgiyń = boki, ogień i w formie krujrzy = krócej. Formy z antycypacją miękkości (ale tylko przed ś, gdzie prawdopodobnie pierwotnie zaszło podwojenie tej spółgłoski) spotyka się też na południu Małopolski, por. w lejsie, wiejso, zawiejsiuł  = w lesie, wiesza, zawiesił, także w grupach spółgłoskowych, np. Bajsce, Zojsce = Baśce, Zośce.

 
« poprzedni artykuł   następny artykuł »