Dialekt mazowiecki - Lubawskie | Gwara regionu |
![]() |
![]() |
![]() |
Agnieszka Kozłowska, Aleksandra Zimmer, Katarzyna Sucajtys | |
Gwara ziemi lubawskiej zaliczana jest do szeroko rozumianego dialektu mazowieckiego. Razem z gwarami malborskimi i grudziądzkimi należy do grupy Zgodnie z podstawowymi cechami dialektu mazowieckiego w gwarze lubawskiej występuje: - - pokrewne Niekiedy można spotkać się również z Również cechą nietypową tej gwary, a zauważalną wśród niektórych mieszkańców ziemi lubawskiej jest stwardnienie ś, ź, ć, dź, np. rozrobic
, pienc
= rozrobić, pięć. Możliwe, że ta kaszubska cecha przedostała się do gwary lubawskiej za pośrednictwem wymowy kociewskiej. - - - Na miejscu a pochylonego (z nielicznymi wyjątkami: pukom
= pukam, maom
= mam) występuje a jasne. W wymowie samogłosek nosowych typowy dla gwary lubawskiej jest W śródgłosie natomiast przed spółgłoskami zwartymi dominuje - ą- > -uN-, -oN-: łounka
, Pruntnicy
, pińdziesiunt
= łąka, Prątnicy, pięćdziesiąt; - ę- > -y-, -yN-, -iŃ- : pynk
, pińć
= pęk, pięć; Przed spółgłoskami szczelinowymi albo dochodzi do zaniku nosowości, np. sz’uszadeym
, Łużyna
, mieska
= sąsiadem, Łążyna, mięska, albo – co zdarza się rzadko – samogłoski nosowe są realizowane asynchronicznie, np. wiounzać
= wiązać. Wymowa synchroniczna w tej pozycji jest niezwykle rzadka, por. czynsto
= często. Czy wiesz, że... Po 1945 roku funkcjonowała nazwa wsi Mątowo (gm. Grodziczno). Dopiero na mocy zarządzenia z 11 XII 1996 r. ustalono pisownię zgodną z lokalną wymową: Montowo. (Andrzej Korecki, Z dziejów Gminy Grodziczno, Pelplin 2003, s. 161). Inną charakterystyczną cechą wymowy lubawskiej jest: - zatarcie różnicy artykulacyjnej między i oraz y, np. w warz’iwo
, grzibów
, kulym
, drugym
= warzywo, grzybów, kuliśmy, drugim; - twarda wymowa spółgłosek miękkich lub funkcjonalnie miękkich: k’, g’, l’, l: kerownice
, robil·i
, zamieynilym
, mal·iny
, kedysz’
, uboge
= kierownicę, robili, zamieniliśmy, maliny, kiedyś, ubogie; - podwojenie n: drewianne
, wełnianny
= drzewiany (drewniany), wełniany; - W morfologii gwary lubawskiej występują cechy mazowieckie: - wyparcie przyrostka -ę w nazwach istot młodych przez -ak: kurczak, prosiak, cielak; - stosowanie archaicznej - zanik kategorii rodzaju w formach czasowników liczby mnogiej – w gwarze lubawskiej doszło do zastąpienia form niemęskoosobowych przez - w - pozostałości - brak sufiksu -nę- w formach czasu przeszłego, np. umkła
. Nie poświadczone zostały natomiast w naszych nagraniach cechy opisywane w literaturze przedmiotu, takie jak: - brak zaniku interwokalicznego j i - brak sufiksu -ow-, -yw- w gwarowych odpowiednikach zajmować, kupować, zlatywać: kupać, wyjmać, wylatać; - zmieszanie czasowników koniugacji na -eć/-ić w - przejście -ar- > -er-: umer, podert·i. W zakresie składni charakterystyczne dla języka regionu lubawskiego są: - różnice w użyciu przyimków: bez – poszerzony zakres użycia, np. s’trzelił mu bez łeb
, bez całe lato
= strzelił mu przez łeb, przez całe lato; - wskaźniki zespolenia zdań współrzędnie i podrzędnie złożonych, m. in. jeno, eno, no; abo; jak; co, np. Bo tu kedysz muszał być teyż koszciół, eno że musziała przyść jaka zagłada
. W słownictwie tego regionu, w wyniku historycznych uwarunkowań, występuje sporo słów pochodzenia niemieckiego, np. stuf = blaszany kubek o pojemności 1 litra; kuch = placek drożdżowy; faryna = cukier; sztyga = rząd snopków (por. szczygi
); kartofle = ziemniaki. Charakterystyczne są również Powiedzonka: Jak je ogiń, to studnie kopio = ‘zbyt późno zabrać się do pracy’. Gwara zachowana jest głównie w warstwie fonetycznej, choć w mowie starszego i średniego pokolenia zauważyć można sporo pozostałości leksykalnych. Stosunek do gwary u większości użytkowników jest obojętny – mają przekonanie, że ich język nie różni się od mowy mieszkańców okolicy. Próbą podtrzymania jej jako ważnego elementu folkloru regionu są teksty Bernarda Jacka Standary z Lubawy, autora cyklu: Gawędy Klimka z Dybzaka w Głosie lubawskim, pisane gwara lubawską. |
« poprzedni artykuł | następny artykuł » |
---|